Co uwspółcześniamy¶

Uwspółcześniamy większość utworów napisanych po 1863 r. (w tekstach starszych dodajemy przypisy do form niemieszczących się w dzisiejszej normie).

Nie uwspółcześniamy form, które zostały celowo wprowadzone przez autora w ramach stylizacji (archaizmy, formy gwarowe). Nie uwspółcześniamy tego, co stanowi o stylu danego pisarza.

W wyjątkowych wypadkach, kiedy dany utwór romantyczny lub dawniejszy jest zwykle wykorzystywany jako lektura szkolna (np. wiersze J. Kochanowskiego lub I. Krasickiego), zespół redakcyjny Wolnych Lektur może podjąć decyzję o wprowadzeniu niektórych uwspółcześnień.

Zakres uwspółcześnień:

Niekiedy trzeba zmienić nieortograficzną dziś pisownię (np. tentent, marmór).

Aby uniknąć mylnego rozumienia tekstu, uwspółcześniamy interpunkcję; wprowadzamy obowiązujące zasady dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej zgodnie z zaleceniami Słownika Ortograficznego PWN https://sjp.pwn.pl/zasady/Pisownia-laczna-lub-rozdzielna;629454.html (np. zdawna, wrazbyście, wtedybym, któreby itp. oraz od niedawna obowiązujące zasady pisowni nie z imiesłowami: https://sjp.pwn.pl/zasady/168-45-3-Z-imieslowami-przymiotnikowymi;629516 ); stosujemy się do współczesnej pisowni joty (np. harmonji -> harmonii, miljony -> miliony; dyament -> diament itd.).

Uwspółcześniamy pisownię wielką i małą literą, np. morze Czarne > Morze Czarne.
Wielką literę stawiamy też w zdaniu po wykrzyknikach i pytajnikach, np. "Może jakiś czas bronił się [...]; ale co potem zaszło? gdzie się spotkali? co ich zbliżyło?" > "Może jakiś czas bronił się [...]; ale co potem zaszło? Gdzie się spotkali? Co ich zbliżyło?". Pozostawiamy jednak małą literę tam, gdzie słowo z wykrzyknikiem nie kończy zdania, np. "Dzieci! chodźcie tu!" lub: "Jeszcze Hallucini... ten przynajmniej w przeszłości miał zasługi, ależ ona! ona! której wierzyłem jakby aniołowi z nieba!"

Wyrazy z dawnym é (tzw. e pochylonym) zastępujemy współczesnymi formami. Wyjątek stanowią przypadki, gdy sylaba z dawnym é występuje w wygłosie wersu i łączy ją rym z innym wersem (wówczas również inne wyrazy z é, pełniące w zdaniu podobną funkcję do wyrazu rymującego się są zachowywane w dawnej formie).

Uwspółcześnienia w zakresie fleksji obejmują np. zmiany końcówek w Msc. i N. lp i lm: bliskiemi -> bliskimi, tem -> tym, mojem -> moim, mię -> mnie itd.

Uwaga! W zakresie leksyki (np. roztworzyć -> otworzyć; jeno -> tylko; zali -> czy) i składni (np. jam jest -> ja jestem) możemy dokonać uwspółcześnień w tekstach tłumaczonych z języków obcych (o ile nie jest to tłumaczenie poetyckie lub celowo archaizowane), natomiast w utworach pisarzy polskich - opatrujemy te formy przypisami, tak aby nie zacierać stylu danego pisarza.

Przy podejmowaniu decyzji o tym, czy uwspółcześniać tekst, czy dodawać przypisy, należy brać pod uwagę wiek czytelników (poziom nauczania zapisany jest w Dublin Core). Uczniowie pierwszych klas szkoły podstawowej powinni mieć jak najbardziej „przejrzysty” językowo tekst, zaś starsi mogą zmierzyć się z meandrami historii języka polskiego.

Przypis zamiast uwspółcześnienia wstawiamy też tam, gdzie uwspółcześnienie zepsułoby rym, np. ,,Na dnie przejrzystem. (...) Jak łzy perliste" lub rytm wiersza (przez dodanie lub ujęcie sylaby, np. w przypadku uwspółcześnienia: żem (...) zrobił -> zrobiłem).

Wszystkie zmiany są opisywane w notatce redaktorskiej. Obecność opisu wprowadzonych zmian stanowi wymóg filologiczny dla wydania internetowego zamieszczanych na naszej stronie tekstów.

(W notatce redaktorskiej nie musimy wpisywać wszystkich przykładów danego typu zmiany, wystarczy 1-2, np. tem -> tym, bladem -> bladym itp. - wtedy wiadomo, że następne zaimki i przymiotniki w Msc. lp też zostały poprawione z -em na -ym. Wpisujemy tam natomiast każdą zmianę leksykalną.)

Na jakie cząstki wyrazów zwrócić uwagę? Najczęstsze zmiany:
pisownia joty: tj -> ti, fj -> fi, mj -> mi, nj -> ni, rj -> ri, gj -> gi, dj -> di (w wyrazach np. filozofji, historji, religji, djabeł itp.); komedyi -> komedii itp.
pisownia łączna / rozdzielna: niema -> nie ma (niewykrywane automatycznie w edytorze), jestto -> jest to, nietylko -> nie tylko, któryby -> który by; z pod - > spod.
pisownia spółgłosek dźwięcznych / bezdźwięcznych: módz -> móc; biedz -> biec; nizki -> niski; z pod -> spod.
fleksja: -em -> -ym, -im (np. białem -> białym; drogiem -> drogim; tem -> tym; mojem -> moim); -emi -> -ymi, -imi (białemi -> białymi; drogiemi -> drogimi); -yj -> -ii lub -ji (np. lekcyj -> lekcji; komedyj -> komedii);