Co uwspółcześniamy » Historia » Wersja 11
Wersja 10 (Dorota Kowalska, 2012-09-29 14:27) → Wersja 11/16 (Dorota Kowalska, 2012-09-29 14:28)
h1. Co uwspółcześniamy
Niekiedy trzeba zmienić *nieortograficzną dziś pisownię* (np. tentent, marmór). Jedynie w najdawniejszych tekstach (od staropolskich do romantycznych) do takich wyrazów dodajemy tylko *przypisy* (np. tentent - dziś popr.: tętent).
Aby uniknąć mylnego rozumienia tekstu, uwspółcześniamy *interpunkcję*; wprowadzamy obowiązujące zasady dotyczące *pisowni *dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej* zgodnie z zaleceniami Słownika Ortograficznego PWN http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629454 (np. zdawna, wrazbyście, wtedybym, któreby itp. oraz od niedawna obowiązujące zasady pisowni nie z imiesłowami: http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629516 ); stosujemy się do współczesnej *pisowni joty* (np. harmonji -> harmonii, miljony -> miliony; dyament -> diament itd.).
Uwspółcześniamy *pisownię pisownię wielką i małą literą*, literą, np. morze Czarne > Morze Czarne.
Wielką literę stawiamy też w zdaniu po wykrzyknikach i pytajnikach, np. "Może jakiś czas bronił się [...]; ale co potem zaszło? gdzie się spotkali? co ich zbliżyło?" > "Może jakiś czas bronił się [...]; ale co potem zaszło? Gdzie się spotkali? Co ich zbliżyło?". Pozostawiamy jednak małą literę tam, gdzie słowo z wykrzyknikiem nie kończy zdania, np. "Dzieci! chodźcie tu!" lub: "Jeszcze Hallucini... ten przynajmniej w przeszłości miał zasługi, ależ ona! ona! której wierzyłem jakby aniołowi z nieba!"
Wyrazy z dawnym *é (tzw. e pochylonym)* zastępujemy współczesnymi formami. Wyjątek stanowią przypadki, gdy sylaba z dawnym é występuje w wygłosie wersu i łączy ją rym z innym wersem (wówczas również inne wyrazy z é, pełniące w zdaniu podobną funkcję do wyrazu rymującego się są zachowywane w dawnej formie).
Uwspółcześnienia w zakresie *fleksji* obejmują np. zmiany końcówek w Msc. i N. lp i lm: bliskiemi -> bliskimi, tem -> tym, mojem -> moim, mię -> mnie itd.
W zakresie *leksyki* (np. roztworzyć -> otworzyć; jeno -> tylko; zali -> czy) i *składni* (np. jam jest -> ja jestem) możemy dokonać uwspółcześnień w tekstach tłumaczonych z języków obcych, natomiast w tekstach pisarzy polskich - opatrujemy te formy przypisami, tak aby nie zacierać stylu danego pisarza.
Przy podejmowaniu decyzji o tym, czy uwspółcześniać tekst, czy dodawać przypisy, należy brać pod uwagę *wiek czytelników* (poziom nauczania zapisany jest w [[Dublin Core]]). Uczniowie pierwszych klas szkoły podstawowej powinni mieć jak najbardziej „przejrzysty” językowo tekst, zaś starsi mogą zmierzyć się z meandrami historii języka polskiego.
Przypis zamiast uwspółcześnienia wstawiamy też tam, gdzie uwspółcześnienie zepsułoby rym, np. ,,Na dnie przejrzystem. (...) Jak łzy perliste" lub rytm wiersza (przez dodanie lub ujęcie sylaby (np. w przypadku uwspółcześnienia: żem zrobił -> zrobiłem).
Wszystkie zmiany są opisywane w *notatce redaktorskiej*. Obecność opisu wprowadzonych zmian stanowi wymóg filologiczny dla wydania internetowego zamieszczanych na naszej stronie tekstów.
(W notatce redaktorskiej nie musimy wpisywać wszystkich przykładów danego typu zmiany, wystarczy 1-2, np. tem -> tym, bladem -> bladym itp. - wtedy wiadomo, że następne zaimki i przymiotniki w Msc. lp też zostały poprawione z -em na -ym. Wpisujemy tam natomiast każdą zmianę leksykalną.)
Na jakie cząstki wyrazów zwrócić uwagę? Najczęstsze zmiany:
pisownia joty: tj -> ti, fj -> fi, mj -> mi, nj -> ni, rj -> ri, gj -> gi, dj -> di (w wyrazach np. filozofji, historji, religji, djabeł itp.); komedyi -> komedii itp.
pisownia łączna / rozdzielna: niema -> nie ma (niewykrywane automatycznie w edytorze), jestto -> jest to, nietylko -> nie tylko, któryby -> który by; z pod - > spod.
pisownia spółgłosek dźwięcznych / bezdźwięcznych: módz -> móc; biedz -> biec; nizki -> niski; z pod -> spod.
fleksja: -em -> -ym, -im (np. białem -> białym; drogiem -> drogim; tem -> tym; mojem -> moim); -emi -> -ymi, -imi (białemi -> białymi; drogiemi -> drogimi); -yj -> -ii lub -ji (np. lekcyj -> lekcji; komedyj -> komedii);
Niekiedy trzeba zmienić *nieortograficzną dziś pisownię* (np. tentent, marmór). Jedynie w najdawniejszych tekstach (od staropolskich do romantycznych) do takich wyrazów dodajemy tylko *przypisy* (np. tentent - dziś popr.: tętent).
Aby uniknąć mylnego rozumienia tekstu, uwspółcześniamy *interpunkcję*; wprowadzamy obowiązujące zasady dotyczące *pisowni *dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej* zgodnie z zaleceniami Słownika Ortograficznego PWN http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629454 (np. zdawna, wrazbyście, wtedybym, któreby itp. oraz od niedawna obowiązujące zasady pisowni nie z imiesłowami: http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629516 ); stosujemy się do współczesnej *pisowni joty* (np. harmonji -> harmonii, miljony -> miliony; dyament -> diament itd.).
Uwspółcześniamy *pisownię pisownię wielką i małą literą*, literą, np. morze Czarne > Morze Czarne.
Wielką literę stawiamy też w zdaniu po wykrzyknikach i pytajnikach, np. "Może jakiś czas bronił się [...]; ale co potem zaszło? gdzie się spotkali? co ich zbliżyło?" > "Może jakiś czas bronił się [...]; ale co potem zaszło? Gdzie się spotkali? Co ich zbliżyło?". Pozostawiamy jednak małą literę tam, gdzie słowo z wykrzyknikiem nie kończy zdania, np. "Dzieci! chodźcie tu!" lub: "Jeszcze Hallucini... ten przynajmniej w przeszłości miał zasługi, ależ ona! ona! której wierzyłem jakby aniołowi z nieba!"
Wyrazy z dawnym *é (tzw. e pochylonym)* zastępujemy współczesnymi formami. Wyjątek stanowią przypadki, gdy sylaba z dawnym é występuje w wygłosie wersu i łączy ją rym z innym wersem (wówczas również inne wyrazy z é, pełniące w zdaniu podobną funkcję do wyrazu rymującego się są zachowywane w dawnej formie).
Uwspółcześnienia w zakresie *fleksji* obejmują np. zmiany końcówek w Msc. i N. lp i lm: bliskiemi -> bliskimi, tem -> tym, mojem -> moim, mię -> mnie itd.
W zakresie *leksyki* (np. roztworzyć -> otworzyć; jeno -> tylko; zali -> czy) i *składni* (np. jam jest -> ja jestem) możemy dokonać uwspółcześnień w tekstach tłumaczonych z języków obcych, natomiast w tekstach pisarzy polskich - opatrujemy te formy przypisami, tak aby nie zacierać stylu danego pisarza.
Przy podejmowaniu decyzji o tym, czy uwspółcześniać tekst, czy dodawać przypisy, należy brać pod uwagę *wiek czytelników* (poziom nauczania zapisany jest w [[Dublin Core]]). Uczniowie pierwszych klas szkoły podstawowej powinni mieć jak najbardziej „przejrzysty” językowo tekst, zaś starsi mogą zmierzyć się z meandrami historii języka polskiego.
Przypis zamiast uwspółcześnienia wstawiamy też tam, gdzie uwspółcześnienie zepsułoby rym, np. ,,Na dnie przejrzystem. (...) Jak łzy perliste" lub rytm wiersza (przez dodanie lub ujęcie sylaby (np. w przypadku uwspółcześnienia: żem zrobił -> zrobiłem).
Wszystkie zmiany są opisywane w *notatce redaktorskiej*. Obecność opisu wprowadzonych zmian stanowi wymóg filologiczny dla wydania internetowego zamieszczanych na naszej stronie tekstów.
(W notatce redaktorskiej nie musimy wpisywać wszystkich przykładów danego typu zmiany, wystarczy 1-2, np. tem -> tym, bladem -> bladym itp. - wtedy wiadomo, że następne zaimki i przymiotniki w Msc. lp też zostały poprawione z -em na -ym. Wpisujemy tam natomiast każdą zmianę leksykalną.)
Na jakie cząstki wyrazów zwrócić uwagę? Najczęstsze zmiany:
pisownia joty: tj -> ti, fj -> fi, mj -> mi, nj -> ni, rj -> ri, gj -> gi, dj -> di (w wyrazach np. filozofji, historji, religji, djabeł itp.); komedyi -> komedii itp.
pisownia łączna / rozdzielna: niema -> nie ma (niewykrywane automatycznie w edytorze), jestto -> jest to, nietylko -> nie tylko, któryby -> który by; z pod - > spod.
pisownia spółgłosek dźwięcznych / bezdźwięcznych: módz -> móc; biedz -> biec; nizki -> niski; z pod -> spod.
fleksja: -em -> -ym, -im (np. białem -> białym; drogiem -> drogim; tem -> tym; mojem -> moim); -emi -> -ymi, -imi (białemi -> białymi; drogiemi -> drogimi); -yj -> -ii lub -ji (np. lekcyj -> lekcji; komedyj -> komedii);