Co uwspółcześniamy » Historia » Wersja 8
Wersja 7 (Aleksandra Sekuła, 2012-04-08 22:30) → Wersja 8/16 (Dorota Kowalska, 2012-04-18 13:30)
h1. Co uwspółcześniamy
Niekiedy trzeba zmienić *nieortograficzną dziś pisownię* (np. tentent, marmór). Jedynie w najdawniejszych tekstach (od staropolskich do romantycznych) do takich wyrazów dodajemy tylko *przypisy* (np. tentent - dziś popr.: tętent).
Aby uniknąć mylnego rozumienia tekstu, uwspółcześniamy *interpunkcję*; wprowadzamy obowiązujące zasady *dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej* zgodnie z zaleceniami Słownika Ortograficznego PWN http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629454 (np. zdawna, wrazbyście, wtedybym, któreby itp. oraz od niedawna obowiązujące zasady pisowni nie z imiesłowami: http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629516 ); stosujemy się do współczesnej *pisowni joty* (np. harmonji - harmonii, miljony - miliony itd.).
Wyrazy z dawnym *é (tzw. e pochylonym)* zastępujemy współczesnymi formami. Wyjątek stanowią przypadki, gdy sylaba z dawnym é występuje w wygłosie wersu i łączy ją rym z innym wersem (wówczas również inne wyrazy z é, pełniące w zdaniu podobną funkcję do wyrazu rymującego się są zachowywane w dawnej formie).
Uwspółcześnienia w zakresie *fleksji* obejmują np. zmiany końcówek w Msc. i N. lp i lm: bliskiemi - bliskimi, tem - tym, mojem - moim, mię - mnie itd.
W zakresie *leksyki* (np. roztworzyć - otworzyć) i *składni* (np. jam jest - ja jestem) możemy dokonać uwspółcześnień w tekstach tłumaczonych z języków obcych, natomiast w tekstach pisarzy polskich - opatrujemy te formy przypisami, tak aby nie zacierać stylu danego pisarza.
Przy podejmowaniu decyzji o tym, czy uwspółcześniać tekst, czy dodawać przypisy, należy brać pod uwagę *wiek czytelników* (poziom nauczania zapisany jest w [[Dublin Core]]). Uczniowie pierwszych klas szkoły podstawowej powinni mieć jak najbardziej „przejrzysty” językowo tekst, zaś starsi mogą zmierzyć się z meandrami historii języka polskiego.
Przypis zamiast uwspółcześnienia wstawiamy też tam, gdzie uwspółcześnienie zepsułoby rym, np. ,,Na dnie przejrzystem. (...) Jak łzy perliste" lub rytm wiersza (przez dodanie lub ujęcie sylaby (np. w przypadku uwspółcześnienia: żem zrobił -> zrobiłem).
Wszystkie zmiany są opisywane w *notatce redaktorskiej*. Obecność opisu wprowadzonych zmian stanowi wymóg filologiczny dla wydania internetowego zamieszczanych na naszej stronie tekstów.
(W notatce redaktorskiej nie musimy wpisywać wszystkich przykładów danego typu zmiany, wystarczy 1-2, np. tem - tym, bladem - bladym itp. - wtedy wiadomo, że następne zaimki i przymiotniki w Msc. lp też zostały poprawione z -em na -ym. Wpisujemy tam natomiast każdą zmianę leksykalną.)
Na jakie cząstki wyrazów zwrócić uwagę? Najczęstsze - częste zmiany:
pisownia uwspółcześnienia joty: tj -> ti, fj -> fi, mj -> mi, nj -> ni, rj -> ri, gj -> gi, dj -> di (w wyrazach np. filozofji, historji, religji, djabeł itp.); komedyi -> komedii itp. itp.).
fleksja: -em uwspółcześnienia fleksji: mojem -> -ym, -im (np. białem moim, swojem -> białym; drogiem swoim, twojem -> drogim; twoim, tem -> tym; mojem tym (jako osobne słowo, zaimek wskazujący, jak również w końcówkach przymiotników), nem -> moim); -emi nym, wem -> -ymi, -imi (białemi wym, rem -> białymi; drogiemi rym, szem -> drogimi); -yj szym, mem -> -ii lub -ji (np. lekcyj mym, niem -> lekcji; komedyj nim, kiem -> komedii); kim.
pisownia łączna / rozdzielna: zmiany leksykalne: niema -> nie ma (niewykrywane automatycznie w edytorze), jestto -> jest to, nietylko -> nie tylko, któryby by -> który by. oddzielić poprzedzając cząstkę spacją.
Niekiedy trzeba zmienić *nieortograficzną dziś pisownię* (np. tentent, marmór). Jedynie w najdawniejszych tekstach (od staropolskich do romantycznych) do takich wyrazów dodajemy tylko *przypisy* (np. tentent - dziś popr.: tętent).
Aby uniknąć mylnego rozumienia tekstu, uwspółcześniamy *interpunkcję*; wprowadzamy obowiązujące zasady *dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej* zgodnie z zaleceniami Słownika Ortograficznego PWN http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629454 (np. zdawna, wrazbyście, wtedybym, któreby itp. oraz od niedawna obowiązujące zasady pisowni nie z imiesłowami: http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629516 ); stosujemy się do współczesnej *pisowni joty* (np. harmonji - harmonii, miljony - miliony itd.).
Wyrazy z dawnym *é (tzw. e pochylonym)* zastępujemy współczesnymi formami. Wyjątek stanowią przypadki, gdy sylaba z dawnym é występuje w wygłosie wersu i łączy ją rym z innym wersem (wówczas również inne wyrazy z é, pełniące w zdaniu podobną funkcję do wyrazu rymującego się są zachowywane w dawnej formie).
Uwspółcześnienia w zakresie *fleksji* obejmują np. zmiany końcówek w Msc. i N. lp i lm: bliskiemi - bliskimi, tem - tym, mojem - moim, mię - mnie itd.
W zakresie *leksyki* (np. roztworzyć - otworzyć) i *składni* (np. jam jest - ja jestem) możemy dokonać uwspółcześnień w tekstach tłumaczonych z języków obcych, natomiast w tekstach pisarzy polskich - opatrujemy te formy przypisami, tak aby nie zacierać stylu danego pisarza.
Przy podejmowaniu decyzji o tym, czy uwspółcześniać tekst, czy dodawać przypisy, należy brać pod uwagę *wiek czytelników* (poziom nauczania zapisany jest w [[Dublin Core]]). Uczniowie pierwszych klas szkoły podstawowej powinni mieć jak najbardziej „przejrzysty” językowo tekst, zaś starsi mogą zmierzyć się z meandrami historii języka polskiego.
Przypis zamiast uwspółcześnienia wstawiamy też tam, gdzie uwspółcześnienie zepsułoby rym, np. ,,Na dnie przejrzystem. (...) Jak łzy perliste" lub rytm wiersza (przez dodanie lub ujęcie sylaby (np. w przypadku uwspółcześnienia: żem zrobił -> zrobiłem).
Wszystkie zmiany są opisywane w *notatce redaktorskiej*. Obecność opisu wprowadzonych zmian stanowi wymóg filologiczny dla wydania internetowego zamieszczanych na naszej stronie tekstów.
(W notatce redaktorskiej nie musimy wpisywać wszystkich przykładów danego typu zmiany, wystarczy 1-2, np. tem - tym, bladem - bladym itp. - wtedy wiadomo, że następne zaimki i przymiotniki w Msc. lp też zostały poprawione z -em na -ym. Wpisujemy tam natomiast każdą zmianę leksykalną.)
Na jakie cząstki wyrazów zwrócić uwagę? Najczęstsze - częste zmiany:
pisownia uwspółcześnienia joty: tj -> ti, fj -> fi, mj -> mi, nj -> ni, rj -> ri, gj -> gi, dj -> di (w wyrazach np. filozofji, historji, religji, djabeł itp.); komedyi -> komedii itp. itp.).
fleksja: -em uwspółcześnienia fleksji: mojem -> -ym, -im (np. białem moim, swojem -> białym; drogiem swoim, twojem -> drogim; twoim, tem -> tym; mojem tym (jako osobne słowo, zaimek wskazujący, jak również w końcówkach przymiotników), nem -> moim); -emi nym, wem -> -ymi, -imi (białemi wym, rem -> białymi; drogiemi rym, szem -> drogimi); -yj szym, mem -> -ii lub -ji (np. lekcyj mym, niem -> lekcji; komedyj nim, kiem -> komedii); kim.
pisownia łączna / rozdzielna: zmiany leksykalne: niema -> nie ma (niewykrywane automatycznie w edytorze), jestto -> jest to, nietylko -> nie tylko, któryby by -> który by. oddzielić poprzedzając cząstkę spacją.