Jak i po co zaznaczamy motywy¶

Zaznaczane przez nas motywy i tematy są użyteczne do pisania prac szkolnych. Ułatwiają też samą lekturę, choć wszystkie zaznaczone w tekście motywy nie wyczerpują zawartości utworu, który powinien być poddany dalszej interpretacji już podczas pracy uczniów z nauczycielami. Zaznaczając motywy i tematy tworzymy zbiór wybranych fragmentów tekstów, opatrzonych nazwą motywu (czyli rodzajem
hasła–etykiety); fragmenty te tworzą w istocie wiązkę kwestii do przemyśleń.

Nawet jeśli w temacie pracy zadanej uczniom pojawi się temat, którego nie ma na naszej liście, uczeń/uczennica poradzi sobie, zaglądając do tzw. rodzin motywów i grup tematycznych. Zrezygnowałyśmy na przykład z tworzenia osobnego tematu macierzyństwa czy doli chłopa, ale wokół tematu macierzyństwa grupują się hasła zebrane przez nas w rodzinę motywów związanych z pokrewieństwem:

''Matka – Ojciec – Rodzina – Dziecko – Syn – Córka – Brat – Siostra – Sierota''

itd.; zaś dolę chłopa opisują hasła dotyczące struktury społecznej:

''Chłop – Mieszczanin – Żyd – Szlachcic – Ksiądz – Robotnik – Król – Przywódca – Pozycja społeczna – Dworek – Własność – Obyczaje''.

Zanim przystąpimy do zaznaczania motywów i tematów w tekstach literackich, warto uważnie zapoznać się z ich listą na stronie wiki, a także przeczytać opisy haseł znajdujących się na liście. Opisy te wyjaśniają ideę, jaka przyświecała nam przy wprowadzaniu pewnego motywu czy tematu, a także pokazują, jaka była dotychczasowa praktyka przy zaznaczaniu odnoszących się do niego fragmentów. Przydatne będzie przeanalizowanie znaczenia motywów, a także powracanie do tej analizy podczas pracy przy edycji. Pozwala to odkrywać nowe, twórcze możliwości, jakie daje opisywanie tekstów za pomocą motywów i tematów. Alfabetyczna lista motywów i tematów literackich wraz z opisami znajduje się pod adresem: [[Lektury:Motywy_literackie|http://wiki.wolnepodreczniki.pl/Lektury:Motywy_literackie]] (patrz też podrozdz. 4.4 Skąd brać nazwy motywów i tematów?)

Aby wskazać w tekście motyw, zaznaczamy fragment, który po wyjęciu z tekstu będzie sam w sobie wymowny, pamiętając jednocześnie, że będzie można zobaczyć ten fragment w kontekście całości utworu. Fragment nie powinien być ani zbyt obszerny, ani zbyt skąpy (a przez to zbyt enigmatyczny), choć zdarzają się i ogromne fragmenty, wszechstronnie naświetlające problematykę związaną z jakimś
motywem, i fragmenty hasłowe, a celne.

Jeśli np. znajdziemy fragment ilustrujący motyw: Buntownik, zaznaczamy odnośny fragment i klikamy na przycisk „wybierz motyw”. Otworzy się wówczas tabela zawierająca uszeregowane alfabetycznie motywy i tematy literackie z naszej listy (zob. Fig. 7a, 7b). Należy wybrać odpowiednie hasło i kliknąć na okienko znajdujące się obok niego. Można również wybrać kilka haseł, jeśli uważamy, że wybrany fragment można przyporządkować kilku motywom/tematom. Klikamy wówczas na okienka przy wybranych hasłach i na dole tabelki wybieramy przycisk „zapisz”. Po zapisaniu motywu, okno edytora będzie wyglądało jak na Fig. 8. Należy pamiętać o tym, że możemy zawsze się rozmyślić (szczególnie, jeśli nie jesteśmy pewni, czy zaznaczyliśmy odpowiedni fragment), wybrać w tabelce z motywami/tematami zamiast przycisku „zapisz” przycisk „anuluj” i następnie ponowić próbę, sprawdziwszy uprzednio wszystko dokładnie.

Jeśli już zapisaliśmy motyw/temat, ale uznamy, że podjęta przez nas decyzja jest nieodpowiednia – usuwamy motyw/temat z tekstu wraz ze wszystkimi znacznikami do niego należącymi. Należy usunąć zarówno początek motywu ze słowem „begin” między ostrymi nawiasami i nazwą motywu, jak również znajdujący się na końcu wybranego fragmentu znacznik ze słowem „end”. Niezwykle ważne jest również usunięcie nawiasów ostrych <>, które stanowią część kodowania i są nośnikami informacji. Nawiasów takich nie możemy rozdzielać (np. zaczepiając początek lub koniec motywu między nimi).

Kiedy jakiś motyw/temat jest już zapisany, a uznamy, że ten sam fragment stanowi również trafną ilustrację dla innego motywu lub tematu, możemy dopisać wybraną z listy nazwę motywu po przecinku, obok nazwy motywu/tematu już zapisanego w tekście (zob. Fig. 9). Pamiętajmy również, że, jeśli tekst przeszedł już redakcję techniczną, fragment odnoszący się do motywu/tematu zaznaczamy po znacznikach określających początek akapitu lub strofy (zob. Fig 10). Nie należy zaznaczać dwóch różnych fragmentów przypisanych motywom/tematom zbyt blisko siebie, ponieważ ich nazwy nie wyświetlają się potem obok tekstu, choć są zapisane w tekście. Kolejny motyw należy „zaczepić” nieco niżej lub wyżej. Przystępując do analizy tekstu, jaka wiąże się z zaznaczaniem motywów, warto przyjrzeć się również rodzinom motywów i grupom tematycznym (patrz nast. podrozdział). Będzie to pomocne przy zastanowieniu się, w jakich konfiguracjach znaczeń i skojarzeń może występować wybrany motyw lub temat.