Organizm¶

Motyw ten łączy się przede wszystkim z pozytywistyczną wizją społeczeństwa jako organizmu, pojawiającą się choćby w Nad Niemnem. Z drugiej strony, Wokulski w Lalce, oglądając Paryż, też porównuje to miasto do organizmu, co zasadniczo przeciwstawia się wcześniejszej wizji miasta i przestrzeni miejskiej jako „nienaturalnej” (ze względu na przemysł, zagęszczenie ludności, czy modyfikację krajobrazu). Obraz organizmu przeciwstawiany jest często mechanizmowi (na tej romantycznej zasadzie, na jakiej przeciwstawiano naturę kulturze, a wszechpotężne i nieobliczalne ,,Życie” - rozumowi). Organizm jest zdolny do „naturalnego” dostosowywania się, współpraca między jego częściami ma charakter konieczny, ale też elastyczny, podczas gdy wyrozumowany mechanizm „zacina się” w sytuacjach nie przewidzianych przez swego twórcę. Na tej zasadzie państwo (szczególnie to biurokratyczne, sztywne i „nieludzkie”) porównywane było do machiny, zaś cechy organizmu zyskiwał naród. Motyw to płodny i niebezpieczny...