Wytyczne do pracy nad tłumaczeniami¶

1. Czym są Wolne Lektury?¶

Wolne Lektury to najpopularniejsza polska biblioteka cyfrowa, dostępna pod adresem http://wolnelektury.pl/. Wszystkie utwory udostępniamy bezpłatnie, na wolnych licencjach. Biblioteka utrzymuje się z grantów i dobrowolnych darowizn. Projekt rozwija się nieprzerwanie od 2007 roku. Wolne Lektury są podstawowym źródłem tekstów literackich dla użytkowników szkolnych i akademickich, ale biblioteka stara się również tworzyć zasoby odpowiadające na potrzeby dorosłych czytelniczek i czytelników.
W 2020 roku Wolne Lektury odwiedziło 8 824 620 osób (w 2019 roku było to 5 955 863 czytelników). Obecnie w zasobach biblioteki znajduje się 5646 darmowych tytułów w kilkudziesięciu kolekcjach przeznaczonych i dla młodzieży, i dla osób dorosłych. Wolne Lektury to też kolekcja książek do słuchania - w naszych zasobach znajduje się już ponad 800 audiobooków.
Biblioteka Wolne Lektury jest jedyną w Polsce biblioteką cyfrową, która udostępnia bezpłatnie wydania o najwyższej jakości merytorycznej i edytorskiej (poddane korekcie, uwspółcześnione, opracowane redakcyjnie). Korzystamy z formatów najbardziej przyjaznych i przydatnych: formaty do czytania online, z możliwością ściągnięcia na dysk, formaty do druku i na urządzenia mobilne: PDF, EPUB, FB2 i MOBI. Zasoby dostępne są za pośrednictwem strony internetowej oraz aplikacji mobilnej Wolne Lektury dostępnej na systemy Android i iOS.
Dzięki swojej pozycji i wiarygodności Wolne Lektury oferują swoim autorkom i autorom należyte rozpoznanie autorstwa (imię i nazwisko tłumaczki lub tłumacza zawsze pojawiają się na karcie tytułowej i w materiałach medialnych), okazję do tłumaczenia wartościowych tekstów, realne dotarcie do czytelników i uczciwe wynagrodzenie.

2. Wolne licencje i zasady zakupu praw¶

Wszystkie nowe utwory (nowe tłumaczenie jest z punktu widzenia prawa nowym utworem) publikowane w bibliotece Wolne Lektury udostępniane są zawsze na jednej z wolnych licencji, co oznacza, że każdy ma prawo z nich korzystać w dowolnym celu, pod warunkiem przestrzegania kilku prostych reguł. Więcej na temat wolnych licencji dowiesz się tutaj: http://prawokultury.pl/kurs/wolne-licencje
Najczęściej stosowaną przez nas licencją jest Licencja Wolnej Sztuki 1.3: https://artlibre.org/licence/lal/pl/
Z tego powodu Wolne Lektury zawsze podpisują umowę o przeniesienie praw autorskich na wszystkich polach eksploatacji, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia w przyszłości z tytułu tantiem. Z powodów prawnych nie jesteśmy elastyczni w tej mierze - naszym założeniem jest, że nasze książki będą dostępne za darmo, zawsze i dla każdego, do dowolnego wykorzystania. Naszym tłumaczom staramy się to wynagrodzić, oferując uczciwe stawki za tłumaczenia i kierując się zasadami dobrych praktyk rekomendowanymi przez Stowarzyszenie Tłumaczy Polskich, takimi jak np. płatne tłumaczenie próbne.

3. Czy jest sens tłumaczyć to jeszcze raz?¶

Wolne Lektury mogą udostępniać tylko te utwory, które:

• są w domenie publicznej, a więc autorka lub autor zmarł co najmniej 70 lat temu, lub
• które zostały już udostępnione na jednej z wolnych licencji, lub
• które zostały stworzone na zamówienie Wolnych Lektur z przeniesieniem praw.
  Według prawa tłumaczenie jest nowym utworem. To oznacza, że istnieje ogromna kolekcja utworów ważnych dla europejskiej i światowej kultury, które w oryginale są co prawda już dostępne w domenie publicznej, ale których tłumaczenia ciągle są objęte prawami autorskimi. Jeśli nie uda się pozyskać wolnej licencji do istniejącego tłumaczenia, Wolne Lektury starają się uzupełniać swoją kolekcję, zlecając nowe tłumaczenie.
  Dzięki temu dzieła z kanonu literatury staną się dostępne dla tysięcy nowych czytelników i czytelniczek, którzy z różnych powodów nie sięgają po książki drukowane (np. mieszkają na terenach defaworyzowanych, mają dysfunkcje związane z czytaniem, korzystają z kultury wyłącznie za pośrednictwem nowych technologii).

4. Kto czyta Wolne Lektury?¶

Ogromna większość użytkowników Wolnych Lektur to uczennice i uczniowie szkół podstawowych, średnich i studenci. W ostatnich latach rośnie liczba dorosłych, korzystających z Wolnych Lektur dla przyjemności, ale nadal podstawowym odbiorcą jest uczeń i nauczyciel. Dlatego nasze tłumaczenia powinny być przygotowane w taki sposób, by zaspokajać potrzeby tej grupy odbiorców. Podstawowe zasady to:

• staranny wybór tekstu źródłowego (patrz punkt 8.),
• tłumaczenie dokonane w sposób biorący pod uwagę potrzeby edukacyjne i uwarunkowania kulturowe środowiska szkoły i uniwersytetu (patrz punkt 5.),
• przygotowanie przypisów objaśniających niejasności tekstu i tłumaczenia, zgodnie z oczekiwanym poziomem kompetencji kulturowych czytelnika (patrz punkt 6.).

5. Tłumaczenie w środowisku edukacyjnym¶

Tłumaczenia Wolnych Lektur bardzo rzadko są pierwszymi tłumaczeniami utworu na język polski. Większość naszych tłumaczeń to utwory fundamentalnie istotne dla światowej kultury - to oznacza, że nasze tłumaczenia muszą funkcjonować w określonym kontekście kulturowym, wytyczonym już przez poprzednie tłumaczenia.
Materiały edukacyjne towarzyszące lekturom szkolnym - podręczniki, opracowania, bryki, polecenia na egzaminach itd. - posługują się już obecnymi w kulturze tytułami utworów, nazwami własnymi, imionami bohaterów itd. Tłumaczenia Wolnych Lektur powinny się dobrze integrować z tym już istniejącym kontekstem książki. Nauczyciel bardzo rzadko ma wpływ na wybór konkretnego tłumaczenia zadanego utworu, zazwyczaj jest to nieświadoma decyzja ucznia wynikająca z dostępności książki - a my chcemy, żeby tłumaczenia Wolnych Lektur były optymalnym rozwiązaniem w ramach procesu dydaktycznego. Dlatego przy podejmowaniu decyzji translatorskich rekomendujemy kierowanie się zasadą spójności z istniejącym kontekstem, w szczególności tam, gdzie chodzi o imiona bohaterów, nazwy własne, zakorzenione w kulturze cytaty i inne elementy charakterystyczne.
Przy podejmowaniu decyzji o tym, jakiej stylizacji używać i jakie przypisy dodawać, należy brać też pod uwagę spodziewany wiek czytelniczek i czytelników. Uczniowie pierwszych klas szkoły podstawowej powinni mieć jak najbardziej „przejrzysty” językowo tekst, zaś starsi mogą zmierzyć się z meandrami historii języka polskiego.

6. Przypisy - czy tłumaczyć, jak tworzyć własne, jak je zapisywać¶

Do zadań osoby tłumaczącej należy także przetłumaczenie przypisów, które znajdują się w tekście oryginału i odpowiednie ich oznaczenie jako przypisy autorskie lub przypisy redakcyjne / edytorskie. Wykorzystanie przypisów redakcyjnych i edytorskich może jednak podlegać ograniczeniom wynikającym z przepisów prawa autorskiego, należy więc to skonsultować uprzednio z Wolnymi Lekturami przy okazji wyboru tekstu źródłowego.
Tłumacz lub tłumaczka powinien także dodawać własne przypisy - i oznaczyć je jako przypisy tłumacza. W przypisach tych należy wyjaśnić m. in.

• kontekst kulturowy we wszystkich miejscach, które mogą nie być jasne dla polskiego odbiorcy,
• najważniejszych decyzji translatorskich - zwłaszcza tych, które odbiegają od dotychczasowych polskich przekładów,
• źródeł cytatów i kryptocytatów.
  W wydaniach Wolnych Lektur przypisy pojawiają się - zależnie od formatu ebooka - na dole strony lub na końcu książki. Nie stosujemy przypisów w treści, typu [sic! - przyp. tłum.].
  Właściwą formą dodania przypisu w dokumencie tekstowym jest dodanie go w nawiasie klamrowym, np.: {łaska uczynkowa — fr. grâce actuelle [przyp. tłum.]}. Nie należy dodawać przypisów, korzystając narzędzi edytora tekstu.
  Dla porównania warto zapoznać się z przypisami znajdującymi się w publikacjach Wolnych Lektur: https://wolnelektury.pl/przypisy/?ltr=l&type=pt
  W przypisach stosujemy system skrótów: https://redmine.nowoczesnapolska.org.pl/projects/wl-publikacje/wiki/Lista_skr%C3%B3t%C3%B3w
  Lista skrótów biblijnych: https://redmine.nowoczesnapolska.org.pl/projects/wl-publikacje/wiki/Lista_skr%C3%B3t%C3%B3w_biblijnych

7. Formatowanie tekstu - wymagania techniczne¶

Redakcja Wolnych Lektur pracuje na specjalnym portalu redakcyjnym https://redakcja.wolnelektury.pl/, do którego najłatwiej wprowadza się czyste pliki tekstowe. Proces technologiczny oparty jest o w pełni semantyczny język składu WL-XML, co - nie wnikając w techniczne szczegóły - oznacza, że daje się do niego importować tylko czysty tekst bez formatowania.
Zdecydowanie prosimy o przesyłanie tłumaczeń bez żadnego formatowania - w szczególności bez list punktowanych, list numerowanych, automatycznej numeracji rozdziałów, stylów czcionki, komentarzy, notatek i tym podobnych elementów. Wszystkie te informacje zostaną utracone przy imporcie do systemu. W przypadku korzystania z zaawansowanych edytorów tekstowych prosimy o wyłączenie trybu autoformatowania. Właściwą formą dodania przypisu w dokumencie tekstowym jest dodanie go w nawiasie klamrowym zaraz po słowach, których on dotyczy, np.: {łaska uczynkowa — fr. grâce actuelle [przyp. tłum.]}
Bardzo prosimy także o korzystanie z trybu podświetlania elementów niedrukowalnych i usuwanie elementów niepotrzebnych - podwójne spacje czy twarde przeniesienia są dla nas poważnym problemem, który i tak musimy usunąć na etapie przygotowania tekstu do publikacji. Rekomendujemy stosowanie wyłącznie spacji i przycisku enter do stworzenia nowego akapitu.
Stosowanie kursywy i pogrubień jest zalecane tylko w celu ułatwienia redaktorowi technicznemu wyszukania wyrazów obcych i wyróżnień autora przed importem.
Stosowanie KAPITALIKÓW do wyróżnienia osób dramatu, śródtytułów itp. elementów funkcjonalnych jest niewłaściwe. Jedynym wyjątkiem jest, gdy kapitaliki zostały użyte przez samego autora jako sposób wyróżnienia tekstu.
Rekomendujemy przysyłanie tłumaczeń w plikach RTF lub ODT.

8. Wybór tekstu źródłowego - zadanie tłumacza.¶

Wybór tekstu źródłowego, na podstawie którego zostanie zrobione tłumaczenie, jest zadaniem tłumacza. Wybór musi być poprzedzony kwerendą i analizą dostępnych możliwości. Podstawą tłumaczenia powinno być tzw. wydanie autorytatywne - możliwie pełna i krytycznie opracowana edycja, uwzględniająca często skomplikowaną historię wydawniczą (poprawki autora w kolejnych wydaniach, ingerencje cenzury, krytyczne porównania różnych rękopisów itd.). W wyjątkowo trudnych przypadkach Wolne Lektury zapewnią dodatkowe wsparcie specjalistów i pomogą w dotarciu do egzemplarza książki.

9. Przygotowanie noty wydawniczej tłumaczenia¶

Nota wydawnicza zawiera pełen zestaw istotnych informacji dotyczących danego tłumaczenia. W jej skład wchodzą:

• adres bibliograficzny wydania, które jest podstawą przekładu,
• opis najistotniejszych decyzji translatorskich,
• inne uwagi, którymi tłumaczka lub tłumacz chce się podzielić z czytelniczkami i czytelnikami.

10. Biogram i zdjęcie tłumaczki lub tłumacza¶

Wolne Lektury dbają o należyte uznanie dla pracy translatorskiej. Nazwisko tłumaczki lub tłumacza pojawia się u nas na stronie tytułowej książki. Biogram i zdjęcie są nam potrzebne do działań promocyjnych.
Biogram powinien mieć 400-600 znaków, zawierać miejsce i rok urodzenia, informację o dorobku (języki, tytuły książek, nagrody), ciekawostki z życia lub twórczości, jeśli istnieje - link do Wikipedii.
Zdjęcie powinno być wykonane przez Ciebie lub osobę, która udzieli na nie Licencję Wolnej Sztuki. Potrzebna jest także zgoda na wykorzystanie wizerunku. Wystarczy w mailu, którym wyślesz nam to zdjęcie, zawrzeć następujący opis:
“[Nazwisko i imię autora/ki, tytuł (np. portret Anny Kowalskiej), przybliżona data powstania].
Oświadczam, że dzieło wolno kopiować, rozpowszechniać i przekształcać na warunkach Licencji Wolnej Sztuki 1.3 http://artlibre.org/licence/lal/pl/. Wyrażam zgodę na wykorzystanie mojego wizerunku w celu promocji utworu.”

11. Proces redakcyjny - krok po kroku¶

Procedury wydawnicze Wolnych Lektur różnią się do pewnego stopnia od praktyk wydawnictw komercyjnych. Zazwyczaj kolejne etapy naszego procesu to:

• tłumaczenie próbne,
• wybór osoby tłumaczącej i podpisanie umowy,
• wybór tekstu źródłowego do akceptacji redakcji,
• oddanie tłumaczenia (w tekstach powyżej 10 arkuszy oddanie tekstu zawsze w etapach),
• redakcja tłumaczenia,
• redakcja merytoryczna (językowa),
• korekta, redakcja techniczna i publikacja.
  Zwykle zanim podpiszemy umowę na tłumaczenie całej książki, prosimy jedną lub kilka osób o (odpłatne) próbne tłumaczenie wybranego przez nas fragmentu o długości ok. 3 stron.
  Na tej podstawie w gronie zespołu fundacji (czasem także konsultując się z ekspertkami) podejmujemy decyzję o zatrudnieniu osoby do tłumaczenia. Następnie podpisujemy umowę, której przedmiotem jest harmonogram prac, wynagrodzenie i kwestie prawnoautorskie.
  Kolejnym etapem jest wybór tekstu źródłowego - tłumaczka lub tłumacz rekomenduje wybrane przez siebie wydanie, a zespół fundacji i redaktorka prowadząca akceptują wybór.
  Jeśli tekst ma więcej niż 10 arkuszy, tłumaczenie oddaje się w ustalonych z redakcją etapach.
  Tłumacz otrzymuje następnie tekst z komentarzami, pytaniami i propozycjami zmian od redaktorki prowadzącej (w trybie śledzenia zmian).
  Po ostatecznym ustaleniu tekstu tłumaczenie trafia do redakcji merytorycznej (językowej), korekty i redakcji technicznej na platformie Wolnych Lektur. Wszystkie ewentualne zmiany będą tam widoczne dla tłumaczki i tłumacza.
  Po przyjęciu dzieła podpisujemy rachunek do umowy i zlecamy płatność.